Wie is toch dat oude jonkertje?

Frans Jonkers, circa 1930.

Frans Jonkers, circa 1930.

Schuurtje in de Koestraat van de familie Jonkers.

Schuurtje in de Koestraat van de familie Jonkers.

Receptenboek Gerard van der Waals, circa 1920.

Receptenboek Gerard van der Waals, circa 1920.

 

 

 

 

 

 

 

In 1921 doet Frans Jonkers (1901-1964) zijn intrede in het bedrijf van zijn vader, een agentuur- en commissiehandel in verpakte levensmiddelen en dranken te Tilburg. Het wordt Frans’ taak om per motorfiets klanten buiten Tilburg te bezoeken. Rijdend op zijn motorfiets fantaseert Frans er steeds vaker over hoe het zou zijn om merkartikelen aan de man te brengen waarvoor meer dan alleen een nietig percentage van de verkoopprijs kan worden gebeurd.

In een poging zijn dagdromen in daden om te zetten, begint Frans in het schuurtje achter het ouderlijk huis in de Koestraat te experimenteren met het koken van jam. Niet gehinderd door enige vakbekwaamheid hoopt Frans met de allereenvoudigste apparatuur een eersteklas product te kunnen vervaardigen. Uiteraard is Frans’ poging gedoemd te mislukken. Het product smaakt weliswaar naar jam maar het uiterlijk en de consistentie laten alleszins te wensen over. Het resultaat van zijn maar half geslaagde poging wordt door Frans gratis aan buren en omwonenden ter beschikking gesteld. Ook overbuurman Abraham Stephanus (Bram) van der Waals (1860-1942) krijgt een potje ‘jam’. Van der Waals heeft een zoon die apotheker is. Ook deze Gerhardus Arnoldus Stephanus Maria (Gerard) van der Waals (1890-1926) krijgt het verhaal te horen van de jamkokerij in het schuurtje van de familie Jonkers. In eerste instantie besluit de apotheker de jonge Frans enige praktische wenken en adviezen te geven. Maar na wat heen en weer gepraat zet Van der Waals Jonkers ertoe aan om zijn krachten niet langer op het koken van jam te beproeven maar op het vervaardigen van vruchten- en kruidendistillaten. Frans Jonkers slaat dit advies niet in de wind en besluit met Gerard van der Waals als mentor een gooi te doen naar het edele ambacht van distillateur. Tien jaar nadat Frans Jonkers door  Gerard van der Waals is ingewijd in de beginselen van het distillatieproces, is de firma Is. Jonkers & Zonen getransformeerd van een agentuur- en commissiehandel in een likeurstokerij en distilleerderij.

Tot de producten die door Frans Jonkers in de jaren dertig worden vervaardigd behoort een jenever onder de merknaam Oude Jonker. Op de flessen van deze jenever prijkt een etiket met een mannetje in zeventiende eeuws kostuum. Vanzelfsprekend wordt dit mannetje met puntbaard al snel aangeduid als het “oude jonkertje”. Alleen ingewijden weten dat dit oude jonkertje is gemodelleerd naar Bram van der Waals, de vader van de inmiddels overleden apotheker Gerard. Het jeneveretiket is met andere woorden bedoeld als eerbetoon aan de behulpzame familie Van der Waals. Uit het enorme respect waarmee hun vader altijd over Van der Waals spreekt, leiden de kinderen van Frans Jonkers af dat de man op zijn minst een genie moet zijn geweest. En zo ontstaat na het overlijden van Frans Jonkers een vermakelijk misverstand. De Van der Waals waarover hun vader altijd sprak moet niemand minder zijn geweest dan Johannes Diderik van der Waals (1837-1923), de Nederlandse Nobelprijswinnaar voor natuurkunde.

Bram van der Waals

Bram van der Waals.

Etiket Oude Jonker jenever, 1932.

Etiket Oude Jonker jenever, 1932.

Johannes Diderik van der Waals.

Johannes Diderik van der Waals.

 

 

 

 

 

 

 

 

Dat misverstand moge bij deze uit de wereld zijn geholpen. De grote natuurkundige heeft nooit in de Tilburgse Koestraat gewoond en heeft zich nimmer met de productie van jam en jenever ingelaten. Een foto uit de nalatenschap van Frans Jonkers van buurman Bram van der Waals (die model stond voor het oude jonkertje) laat zien dat deze wel enige uiterlijke gelijkenis vertoonde met de natuurkundige. Misschien dat dat aan het misverstand heeft bijgedragen?

© Peter Zwaal, 2012