Jongen valt op jongen. Hoe eenvoudig kan het zijn? In Nederland is het taboe op homoseksualiteit wel zo’n beetje geslecht. Alleen in sommige streng religieuze gemeenschappen staat men nog afwijzend tegenover homoseksuele relaties. In een land als Polen daarentegen is die aversie nog vrij algemeen. Filmmaker Tomasz Wasilewski (1980) laat in zijn speelfilm Płynące wieżowce (2013) zien hoe de worsteling met homoseksualiteit mensen deformeert en gewelddadigheid in de hand werkt. Kuba (het Poolse equivalent van het Nederlandse Koos) is een man van midden twintig die nog bij zijn alleenstaande moeder Ewa woont. De verhouding tussen deze twee is symbiotisch maar grenst aan het onbetamelijke. Zij heeft hem jarenlang gesteund bij zijn vorderingen in de zwemsport. Hij masseert haar nek en rug als ze in bad zit en houdt haar in onderbroek gezelschap als zij televisie kijkt in bed. De intieme omgang tussen moeder en zoon komt onder spanning te staan doordat Kuba (Mateusz Banasiuk) zijn vriendin Sylwia (Marta Nieradkiewicz) in huis heeft gehaald. Een wederdienst, want eerder heeft Kuba ook enige tijd bij Sylwia gewoond toen zijn moeder een affaire had. Moeder en vriendin liggen elkaar niet echt, zodat Kuba een bemiddelende rol moet vervullen waarbij hij geen van beide partijen volkomen tevreden kan stellen. Dit toch al precaire evenwicht wordt verder verstoord als Kuba verliefd wordt op een man.
Dat de masculiene en atletische Kuba zich seksueel tot mannen voelt aangetrokken is de toeschouwer dan al duidelijk geworden. Kuba laat zich na het zwemmen door andere mannen pijpen in de kleedhokjes. In de openingsscène van de film horen we hoe dat er aan toe gaat, in een latere scène toont Wasilewski hoe passief-agressief Kuba zich tijdens zo’n ontmoeting gedraagt. Kuba weigert bijvoorbeeld toe te geven aan affectieve handelingen als strelen en zoenen. En als een vreemdeling op straat hem uitmaakt voor homo laat Kuba zijn agressie de vrije loop: hij gaat de man achterna en slaat en schopt hem in elkaar. De man waarop Kuba zijns ondanks verliefd wordt is de ongeveer even oude Michal (Bartosz Gelner). Regisseur Wasilewski maakt duidelijk dat hij gelooft in liefde op het eerste gezicht. De aantrekkingskracht tussen Kuba en Michal is puur fysiek maar verdiept zich razendsnel. Ze beginnen avontuurlijke dingen te ondernemen die hen nader tot elkaar brengen, zoals meeliften op een goederentrein of overnachten in een parkeergarage. Michal doet veel minder verkrampt over zijn homoseksualiteit dan Kuba. Tegenover zijn moeder maakt hij er geen geheim van en ook tegenover de rest van zijn familie komt hij uit de kast. Kuba’s coming out verloopt moeizamer en de ironie van het lot is dat naar mate zijn zelfacceptatie groeit, de twee vrouwen die zich door hem afgewezen voelen, Sylwia en Ewa, juist tegen hem gaan samenspannen.
Płynące wieżowce betekent drijvende wolkenkrabbers. Zo zag Warschau er volgens Michal uit toen hij als klein jongetje de stad bekeek met door tranen verblinde ogen. Het decor waarin het verhaal zich afspeelt stemt inderdaad niet vrolijk. Wasilewski schotelt de toeschouwer een grauw en troosteloos Warschau voor, een rechtlijnig landschap van asfalt en beton waar de menselijke maat ver te zoeken is. De grauwe communistische hoogbouwflats hebben sinds de val van het IJzeren Gordijn gezelschap gekregen van al even nietszeggende kantoortorens en parkeergarages en van woontorens met een luxe maar tegelijk liefdeloze uitstraling. De boodschap die de regisseur lijkt te willen uitdragen is dat dit stedelijk landschap dwingt tot conformeren en geen plaats biedt aan mensen die buiten de lijntjes willen lopen omdat ze afwijkende gevoelens bij zichzelf bespeuren. In Nederland is de film uitgebracht onder de Engelse titel Floating skyscrapers, een nauwgezette vertaling van de Poolse titel. De Duitse distributeur koos voor de titel Tiefe Wasser, wat verwijst naar het gezegde “Stille Wasser sind tief”, oftewel “Stille waters hebben diepe gronden”. De zwijgzame Kuba bezorgt zijn vriendin en moeder inderdaad een hoogst onaangename verrassing door toe te geven aan zijn verliefdheid op Michal. Aan het eind van de film, als hij van zijn moeder verneemt dat Sylwia zwanger is, lijkt Kuba zich echter toch neer te leggen bij hoe de Poolse samenleving dicteert dat een man zijn leven behoort in te richten. De zwijgzame scène in de badkamer, waarmee de film besluit, maakt duidelijk dat voor Kuba en Sylwia een seksueel gefrustreerd bestaan rest. Sylwia zal in Kuba nooit meer de partner vinden die haar bemint, hooguit één die haar respecteert. En Kuba zal waarschijnlijk, net zoals dat aan het begin van de film het geval was, zich oraal laten bevredigen door mannen in de kleedhokjes van het zwembad. De relatie tussen Kuba en Sylwia zal met andere woorden een stil water worden waaronder een peilloze diepte schuilgaat.
De film is in cinematografische zin absoluut geslaagd. Wasilewski wisselt de relatief kleurloze beelden van het stedelijk landschap af met de blauwe onderwaterwereld van het zwembad waarin Kuba zijn baantjes trekt. Ook de acteerprestaties zijn over de hele linie alleszins geloofwaardig. Vooral Mateusz Banasiuk verdient lof voor de wijze waarop hij de getroebleerde Kuba gestalte geeft. Het is een rol die zowel fysiek als emotioneel heel veel van een acteur vergt. Gelukkig was Mateusz Banasiuk reeds een getraind zwemmer zodat zijn techniek voor deze film alleen maar hoefde te worden bijgevijld. Maar ook de verwarringen waaraan zijn karakter ten prooi valt, weet Banasiuk overtuigend te acteren. Marta Nieradkiewicz weet zeer invoelbaar te maken hoe het is om te ontdekken dat de man die je lief hebt er eigenlijk andere voorkeuren op na houdt. Verhaaltechnisch is de film helaas niet helemaal bevredigend. Wasilewski’s scenario maakt bijvoorbeeld niet duidelijk waarom Kuba plotsklaps besluit niet langer zijn sportieve ambities na te jagen. Omdat die ambities niet verenigbaar zouden zijn met zijn homoseksuele gevoelens? Omdat Kuba niet langer aan de prestatiedwang wil voldoen die samenhangt met topsport? Of is Kuba door zijn verliefdheid gewoon van slag? Ook heb ik zo mijn bedenkingen bij het cliché van de dominante overbezitterige moeder en homoseksuele zoon, waarop duidelijk wordt gehint. Het meest problematisch is echter het gewelddadige einde dat Wasilewski voor de afgewezen Michal in petto heeft. Michal wordt in een parkeergarage vermoord door de man die eerder door Kuba in elkaar is geslagen en die zich op deze wijze op Kuba wil wreken. Het komt mij voor dat Wasilewski’s film de homoseksuele gemeenschap in Polen wel veel herkenning maar helaas geen sprankje hoop biedt.
© Peter Zwaal, 2017
Voor meer informatie: http://www.imdb.com/title/tt2776106/
Bioscooptrailer: https://www.youtube.com/watch?v=_T6GvG5mm2U
Interview met regisseur Tomasz Wasilewski & acteur Bartosz Gelner (NOlsztyn Portal, 24 november 2013): https://www.youtube.com/watch?v=MNCG0iRN1bw
Interview met acteurs Bartosz Gelner & Mateusz Banasiuk (Festiwal Filmów Polskich w Moskwie, 20 mei 2014): https://www.youtube.com/watch?v=blqctouzgsY
