De 18-jarige Mathieu (Jérémie Elkaïm) brengt de zomermaanden door aan de Frans Atlantische kust, waar zijn ouders een buitenhuis bezitten in het plaatsje Pornichet. Van een echte vakantiestemming is allesbehalve sprake. Mathieus moeder (Dominique Reymond) is ernstig depressief. Haar jongste kind is recentelijk aan kanker overleden en nu slikt ze grote hoeveelheden pillen en verlaat nog slechts sporadisch haar slaapkamer. Mathieus vader heeft zich op zijn werk gestort en is vooral afwezig. Hij wipt slechts zo nu en dan eens over vanuit Parijs. Als toeschouwer krijgen we enkel zijn auto te zien. Tussen Mathieu en zijn jongere zusje Sarah (Laetitia Legrix) botert het niet echt. Nu ze zich niet tegen hun depressieve moeder en afwezige vader kunnen afzetten, reageren Mathieu en Sarah hun puberale humeurigheid en verveling vooral af op elkaar. Een jeugdige tante (Marie Matheron), die het drietal gezelschap houdt, probeert de vakantie en het huishouden in goede banen te leiden maar beseft eveneens dat ze voor een vrijwel onmogelijke opgave staat. In elk geval weigert deze Annick de rol van kop van jut te spelen en zonder dat de twee pubers en haar zuster er erg in hebben tracht Annick zich toch ook te amuseren.
Dan ontmoet Mathieu zijn leeftijdgenoot Cédric (Stéphane Rideau). De aantrekkelijke Cédric is geen toerist maar afkomstig uit Pornichet, al is hij thans officieel woonachtig in Nantes. Gedurende de zomermaanden werkt hij echter als wafelbakker op de kermis in Pornichet. Een groot deel van zijn vrije tijd brengt Cédric door op het strand, waar hij de verrichtingen van Mathieu aandachtig gadeslaat. Tussen de twee jongens ontstaat al snel een seksuele en romantische relatie. Een groot deel van de film gaat over de zomerse belevenissen van beide jongens en hoe Mathieus verwanten (eerst zusje Sarah, dan tante Annick en tenslotte zijn moeder) zich geleidelijk bewust worden van wat zich onder hun ogen (en deels ook onder hun dak) afspeelt. Als de vakantie op zijn einde loopt besluit Mathieu onder druk van Cédric dat hij niet met zijn familie naar Parijs terugkeert maar dat hij bij Cédric in Nantes gaat wonen. Mathieu is voornemens daar aan de universiteit architectuur te gaan studeren; Cédric denkt erover een computercursus te gaan volgen. (Men bedenke zich dat de handeling zich afspeelt rond 1997 en dat veel 18-jarigen toen nog niet vanaf hun kleuterjaren vertrouwd waren met computers.) Of Cédric wel de juiste capaciteiten en het doorzettingsvermogen bezit om een cursus te volgen en een vaste betrekking te vinden is hoogst twijfelachtig. Cédric heeft al op jonge leeftijd de middelbare school verlaten en blijkt zichzelf in het verleden ook een poosje te hebben geprostitueerd.
Zo’n anderhalf jaar later ontmoeten we Mathieu opnieuw. Het is nu winter. Mathieu heeft zojuist een mislukte zelfmoordpoging gedaan en is het gezamenlijke huishouden met Cédric ontvlucht. Kennelijk is hij tot de het besef gekomen dat hun relatie geen toekomst meer heeft. Mathieu reist af naar Pornichet en verschaft zich toegang tot het verlaten zomerhuis van zijn ouders. Ter gezelschap ontfermt hij zich over een zwerfkat. Als Cédric hem komt zoeken, houdt Mathieu zich echter muisstil. In een plaatselijk café weet Mathieu een baantje als schoonmaker te verwerven. In dit café ziet hij een zekere Pierre, een metselaar waarmee Cédric in het verleden een kortstondige relatie heeft gehad. Na deze Pierre een poosje geobserveerd te hebben trekt Mathieu de stoute schoenen aan en komt het tot een eerste voorzichtige kennismaking. Op die hoopvolle noot eindigt Presque rien (2000), de eerste lange speelfilm van regisseur Sébastien Lifshitz.
Ik heb de film sinds ik hem in 2001 voor het eerst zag al zeker tien maal in zijn geheel opnieuw bekeken. Presque rien leent zich daar uitstekend voor want de twee verhaallijnen – de zomerromance tussen Mathieu en Cédric en de gebeurtenissen in het winterseizoen volgend op de zelfmoordpoging van Mathieu – zijn volledig opgeknipt en door elkaar heen gemonteerd. Door die chronologie ondermijnende montage meende ik aanvankelijk bepaalde zaken over het hoofd te hebben gezien. Zo kon ik maar niet begrijpen waarom Mathieu zelfmoord zou willen plegen en begreep ik evenmin zijn weigering om met Cédric te praten nadat deze hem in het zomerhuis te Pornichet heeft gelokaliseerd.
Gaandeweg heb ik echter vrede gesloten met deze en andere onverklaarbare zaken. Ik ben tot de conclusie gekomen dat ze ongetwijfeld te maken hebben met of voortvloeien uit wat zich heeft voorgedaan in de periode die regisseur en scenarioschrijver bewust buiten beeld hebben gehouden: de periode van anderhalf jaar dat Mathieu en Cédric hebben samengewoond in Nantes. Over die periode moet de toeschouwer het doen met slechts enkele snippertjes informatie: Mathieu is inderdaad architectuur gaan studeren, Cédric is een keertje vreemd gegaan maar in seksueel opzicht is de relatie bevredigend, Cédric en de vader van Mathieu hebben nog altijd niet kennis met elkaar gemaakt. Hoe de relatie tussen Mathieu en Cédric zich gedurende die anderhalf jaar in emotionele zin heeft ontwikkeld blijft echter in nevelen gehuld. Het gevolg is dat de toeschouwer zijn eigen verbeelding moet aanspreken. Presque rien is een invuloefening, zo ben ik langzaamaan tot de ontdekking gekomen. Regisseur Lifshitz toont de verwarringen en verrukkingen die samenhangen met het ontstaan van een relatie en hij toont de pijn die volgt op het mislukken ervan. De tussenliggende periode mag de toeschouwer grotendeels zelf invullen.
Wie ooit zelf een relatie heeft zien stranden kent de pijnlijke zoektocht naar de oorzaak daarvan. Waar is het fout gegaan? Waar is de scheefgroei begonnen? Welke kleine nietige zaken en incidenten hebben achteraf gezien toch een wig in de relatie gedreven? Evenzo voeren ook de gedachten van de toeschouwer onwillekeurig terug naar getoonde gebeurtenissen uit het begin van de relatie tussen Mathieu en Cédric. Bekijk de film nog maar weer eens, spoel hem nog maar een keer terug naar het begin. Let op de verschillen in ambitie, temperament en belangstelling tussen Mathieu en Cédric. Ze lijken nog overkomelijk. Het zijn niet meer dan irritaties, die snel weer overwaaien. Er is sprake van stands- en milieuverschil maar onoverbrugbaar lijkt dat verschil niet te zijn. Of toch wel? Kijk nog maar eens terug… Het zijn maar kleine dingen: presque rien, almost nothing… Is het wel liefde, waarvan we getuige zijn? Is het niet gewoon lichamelijke attractie tussen twee eenzame jongens die meer het idee van verliefdheid omarmen dan dat ze werkelijk verliefd op elkaar zijn? In Groot-Brittannië en de Verenigde Staten is de film overigens uitgebracht onder de prachtige titel Come undone, wat enerzijds slaat op het stuklopen van de relatie tussen Mathieu en Cédric en anderzijds op de labiele toestand waarin Mathieu verkeert en die hem een zelfmoordpoging doet ondernemen. Maar come undone betekent ook zoiets als uitgepakt, stukgemaakt of uit elkaar getrokken – wat een treffende omschrijving is voor de structuur waarin Lifshitz dit alledaagse drama heeft gegoten. Presque rien is een prachtige atmosferische film waarin zeer overtuigend geacteerd wordt maar die zich, vanwege die uit elkaar getrokken en opgebroken structuur, mogelijk niet door iedereen onmiddellijk laat doorgronden.
© Peter Zwaal, 2016, 2018
Voor meer informatie: http://www.imdb.com/title/tt0242795/
Bioscooptrailer: https://www.youtube.com/watch?v=_DTswS-j8U4
