Roelants, Eijdman & Co. : apothekers in mineraalwater

Advertentie Schiedamsche Courant, 04-05-1868

Advertentie Schiedamsche Courant, 4 mei 1868.

Advertentie Schiedamsche Courant, 15 januari 1912.

Advertentie Schiedamsche Courant, 15 januari 1912.

Apotheek in de Boterstraat, Schiedam, 1914.

Apotheek in de Boterstraat, Schiedam, 1914.

 

 

 

 

 

Op 1 mei 1868 openen de scheikundigen Franciscus Hendricus (Frans) Eijdman (1845-1917) en Johannes Adolph Backer (1842-1911) in Schiedam een mineraalwaterfabriek onder de naam firma Roelants, Eijdman & Co. De mineraalwaterfabriek is verbonden aan een apotheek aan de Boterstraat 58 en vervaardigt behalve kunstmatige mineraalwaters ook limonadegazeuses en gemberbier. De naam Roelants verwijst naar de vorige eigenaar van de apotheek, Johannes Jacobus Roelants (1836-1901). Deze is in 1868 aangesteld als directeur van de gemeentelijke gasfabriek en drinkwaterleiding in Schiedam en heeft daarom zijn apotheek overgedaan aan het duo Eijdman en Backer. Hoogstwaarschijnlijk heeft Roelants zich als apotheker nimmer ingelaten met de vervaardiging van kunstmatige mineraalwaters en limonadegazeuses daar de twee nieuwe apothekers in een advertentie in de Schiedamsche Courant expliciet laten weten dat zij aan hun zaak een mineraalwaterfabriek hebben verbonden.

Eijdman en Backer worden in 1869 behalve zakenpartners ook zwagers door het huwelijk van Eijdman met Backers oudere zuster Lucia Justina Backer (1840-1872). In 1869 beginnen Eijdman en Backer in Schiedam tevens een fabriek waar melk wordt verduurzaamd onder de naam firma Eijdman, Backer & Co. (Nederlandsche Fabriek van Verduurzaamde Melk). De verduurzaamde melk van Eijdman en Backer is gecondenseerde melk, oftewel melk die door verdamping is ingedikt en waaraan suiker is toegevoegd. Vermoedelijk is deze gecondenseerde melk bedoeld voor de export. Eijdman en Backer hebben echter grote moeite om orders binnen te halen voor hun product. Zij wijten dit aan de suikeraccijns die op het product drukt. In een artikel in De Economist (1870) houden zij daarom een vlammend pleidooi voor restitutie van suikerraccijns bij export van gecondenseerde melk. Binnenlandse afzet van gecondenseerde melk wordt door Eijdman en Backer onder andere gezocht in Zeeland. In de Middelburgsche Courant wordt geadverteerd (1869).

Het lijkt erop dat Eijdman over goede contacten in Zeeland en West-Brabant beschikt. Van Eijdman (geboren in Oud-Beijerland in de Hoekse Waard) is bekend dat hij zeer geïnteresseerd is in de opkomende bietsuikerindustrie. Een belangrijk ingrediënt van zowel gecondenseerde melk als limonadegazeuses is suiker en aannemelijk is dat Eijdman zakelijk contact heeft gehad met één of meer suikerproducenten uit West-Brabant.

Advertentie Goesche Courant, 29-08-1871.

Advertentie Goesche Courant, 29-08-1871.

In augustus 1871 wordt door firma Roelants, Eijdman & Co. een tweede mineraalwaterfabriek geopend aan de (Midden) Ceintuurweg in Bergen op Zoom. Van de vestiging van deze mineraalwaterfabriek wordt melding gemaakt in de Goesche Courant, waaruit valt af te leiden dat Eijdman en Backer wederom, net als voor hun gecondenseerde melk, afzet zoeken in Zeeland.

Na het overlijden van zijn vrouw in 1872 lijkt Eijdman zijn interesse in de apotheek en de fabricage van limonadegazeuses en gecondenseerde melk te hebben verloren. In 1873 richt hij samen met de scheikundige Martinus Ernestus Hoffmann Tjaden (1831-1906) en nog een compagnon een beetwortelsuikerfabriekje in Werkendam op. In het fabriekje van de firma Hoffmann Tjaden, De Laat, Eijdman wordt saccharose uit bieten gewonnen door een combinatie van maceratie en continu persen. Mogelijk vanwege dit bijzondere procédé is het fabriekje geen groot succes. Na twee campagnes wordt firma Hoffman Tjaden, De Laat, Eijdman al weer ontbonden (1875).

In laatstgenoemd jaar trekt Eijdman zich tevens terug uit de vennootschap Roelants, Eijdman & Co. (apotheek en mineraalwaterfabriek) om als apotheker in dienst te treden van het Koninklijk Nederlands-Indische Leger. De firma Roelants, Eijdman & Co. te Schiedam wordt nadien door Backer alleen voortgezet. Mogelijk wordt rond 1875 ook de mineraalwaterfabriek te Bergen op Zoom verkocht of beëindigd, als dit al niet eerder is gebeurd, bijvoorbeeld op het moment dat Eijdman zich verbindt aan de beetwortelsuikerfabriek in Werkendam (1873).

In Indië manifesteert de ongedurige Frans Eijdman zich niet alleen als legerapotheker maar houdt hij zich – geheel in lijn met zijn vroegere werkzaamheden – ook bezig met diverse onderzoekingen op het gebied van scheikunde en levensmiddelentechnologie. In 1884 publiceert hij een brochure getiteld Rietsuiker-bereiding op Java : over suikerwinning uit ampas en uit melasse en in 1888 verschijnt een Verslag omtrent mijne proeven tot bereiding van alcaloïden uit kinabast ten behoeve van de Soekaboemische Landbouw Vereeniging.

Ondertussen zet zijn voormalige zwager Backer de apotheek annex mineraalwaterfabriek in Schiedam voort. In 1879 wordt een stoomwerktuig aangeschaft voor de productie van limonadegazeuses en mineraalwaters. Vanaf 1910 wordt Backer in zijn apotheek en mineraalwaterfabriek bijgestaan door zijn zoon Frans Hendrik Backer (1886-1962), nadat deze geslaagd is voor het apothekersexamen. Na het overlijden van zijn vader zet Frans Backer het bedrijf vanaf 1911 alleen voort. In augustus 1916 wordt de apotheek verplaatst naar de St. Liduinastraat 58. Vermoedelijk wordt de productie van kunstmatige mineraalwaters en limonadegazeuses bij die gelegenheid beëindigd. Inmiddels hebben deze dranken voornamelijk het karakter van genotmiddel gekregen en is voor de vervaardiging ervan niet langer specifieke apothekerskennis vereist. Daarbij komt ook nog eens dat Frans Backer in 1914 is benoemd tot eerste directeur van de plaatselijke keuringsdienst van eet- en drinkwaren, een aanstelling die in principe slecht verenigbaar is met die van frisdrankenproducent.

© Peter Zwaal, 2011

persbericht Stichting Industrieel Erfgoed Bergen op Stoom (SIEB), mei 2011: http://www.bergenopstoom.nl/publicaties/artikelen/firma-roelants-eijdman-co/