Kloosterbrouwerijen in Nederland

minderbroeder in kloosterbrouwerij, circa 1935

De Volledige lijst der bierbrouwerijen van Nederland uit 1919 leert dat van de 325 brouwerijen die ons land dan telt er maar liefst 26 verbonden zijn aan kloosters en/of worden geëxploiteerd door rooms-katholieke instellingen.[1] Als in 1939 het Centraal Brouwerij Kantoor (CBK) wordt opgericht telt Nederland nog slechts vijf van dergelijke kloosterbrouwerijen. Verreweg de grootste is die van de paters Trappisten van de abdij Onze Lieve Vrouw van Koningshoeven in Berkel-Enschot. Deze brouwerij heeft een groot aantal externe afnemers (café’s en andere horecabedrijven) en is daardoor gedwongen tot een industriële productiewijze. De kloosterbrouwerij opereert onder de naam N.V. Bierbrouwerij De Schaapskooi. Het is ook de enige kloosterbrouwerij die beschikt over een bottelarij. De vier andere kloosterbrouwerijen brouwen hoofdzakelijk voor eigen consumptie en permitteren zich nog een ambachtelijke werkwijze. Deze overige brouwerijen zijn verbonden aan het Trappistenklooster Ulingsheide (Tegelen) en aan de Franciscaner Minderbroederkloosters te Alverna (Heilige Jozef), Maastricht (Sint-Bonaventura) en Venray (Onze Lieve Vrouw van Zeven Smarten). De Minderbroeders Conventuelen worden naar de kleur van hun pij ook wel bruine paters (in Limburg ‘broen paoters’) genoemd. Bijgaande foto is ongetwijfeld in één van de kloosterbrouwerijen van de Minderbroeders gemaakt. De brouwerij in Alverna (Wijchen, Gelderland) staat bij het CBK ingeschreven onder de naam Het Slot, die in Venray onder de naam Het Klooster en die in Maastricht heeft geen nadere aanduiding en staat simpelweg te boek als de brouwerij van de Sint-Bonaventurastichting.[2]

Na de Tweede Wereldoorlog houden ook deze laatste ambachtelijke kloosterbrouwerijen op te bestaan. De krimpende kloosterbevolking dwingt de resterende broeders hun tijd aan andere zaken dan aan het brouwen van bier te besteden. Zowel overste Matheus Lambertus Antonius Berben (1903-1975) van de Minderbroeders in Venray als overste Egidius Christianus van de Laar (Dom Aloysius 1876-1963) van de Trappistenabdij te Ulingsheide laten begin 1949 aan het CBK weten dat de brouwactiviteiten zijn gestaakt. De Trappisten in Uhlingsheide blijven overigens wel likeuren stoken. Als in 1956 alle Nederlandse brouwerijen zich dienen in te schrijven bij het Productschap voor Bier en heffingsplichtig worden, tekenen de Minderbroeders van het Sint-Bonaventuraklooster uit Maastricht hier met succes bezwaar tegen aan: hun brouwerij is in een stichting zonder winstoogmerk ondergebracht en er wordt uitsluitend voor eigen consumptie gebrouwen. In 1961 wordt ook deze brouwerij stilgelegd nadat een jaar eerder al de brouwerij in Alverna is gesloten.

Alleen de Trappisten in Berkel-Enschot blijven stug doorbrouwen, waarbij overigens in toenemende mate gebruik wordt gemaakt van de inzet van lekenpersoneel. In 1969 verkopen de Trappisten hun brouwerij met alle bezittingen (exclusief het brouwerijgebouw) en schulden aan het Belgische brouwerijconcern Artois. De nieuwe eigenaar gebruikt de brouwerij in Berkel-Enschot nog een aantal jaren voor de productie van huismerkbieren ten behoeve van supermarktorganisaties maar besluit in 1976 deze productie over te hevelen naar andere vestigingen (met name Dommelen). Gelukkig pakken de Trappisten in Berkel-Enschot hun brouwtraditie toch weer op. In 1980 begint de brouwerij aan een tweede leven waarbij ditmaal de markt voor pilsener en huismerkbieren gemeden wordt en alle inzet gericht is op het brouwen van exclusieve bovengistende speciaalbieren onder de naam La Trappe. Na aanvankelijk weer op eigen kracht te hebben gefunctioneerd wordt vanaf 1983 op het gebied van productie- en verkoopondersteuning nauw samengewerkt met de Verenigde Bierbrouwerijen Breda-Rotterdam (Skol/Oranjeboom) voor wie in Berkel-Enschot een trappistenbier gebrouwen wordt onder de naam Koningshoeven (1983-1995). Vanaf 1998 werkt de kloostergemeenschap zeer nauw samen met Bavaria onder de naam Bierbrouwerij De Koningshoeven B.V. Onder het motto “Proef de stilte” gaat in 2002 een ingetogen reclamecampagne van start die bewerkstelligt dat de La Trappe bieren zich mogen verheugen in een steeds grotere belangstelling.[3]

Het mag gerust een klein wonder heten dat de Trappistenbrouwerij in Berkel-Enschot sinds 2013 niet langer meer de enige Nederlandse kloosterbrouwerij is. De sterk toegenomen belangstelling van consumentenzijde voor zogenaamde craft beers maakt dat sommige kloostergemeenschappen het brouwen in ere hebben hersteld. Zij herkennen zich in waarden als ambachtelijkheid, duurzaamheid en authenticiteit, die ook omarmd worden door veel nieuwe biermakers en een groeiende schare consumenten. In 2013 wordt door de Trappistenabdij Maria Toevlucht te Zundert een kleine brouwerij in gebruik genomen, die de kloostergemeenschap van de nodige inkomsten moet gaan voorzien na het wegvallen van de agrarische activiteiten in 2009. Deze kloosterbrouwerij uit Zundert timmert aan de weg onder de naam Trappistenbrouwerij De Kievit B.V. Het Trappistenbier wordt op de markt gebracht onder de naam Zundert met een kievitskopje als beeldmerk op het etiket.[4]

Ook de priorij van de Broeders van Sint-Jan, gelegen in het hartje van het oude Den Haag, biedt sinds 2014 onderdak aan een microbrouwerij, waar enkele hobbybrouwers met assistentie van de broeders bieren brouwen onder de merknaam Haagsche Broeder. De etiketten vermelden dan ook “gebrouwen samen met de Broeders van Sint-Jan”. Omdat winstgevendheid niet voorop staat (“Smaak en kwaliteit zijn belangrijk, winst maken niet”) is deze brouwerij vooralsnog ondergebracht in een stichting.[5] Sinds 2017 bevindt zich ook in Amsterdam Zuidoost een brouwerij die verbonden is aan een kloostergemeenschap. In dit geval betreft het echter geen katholieke maar een protestantse geloofsgemeenschap. Deze in 2015 door Johannes van den Akker gestarte geloofsgemeenschap, die gevestigd is in de Bijlmerflat Kleiburg, noemt zichzelf het Kleiklooster. Bij de officiële opening van het klooster in oktober 2015 werden ook de eerste Kleiburg-bieren ten doop gehouden. Deze bieren waren evenwel afkomstig uit een brouwerij waar brouwcapaciteit gehuurd werd. Na een crowdfundingactie ging echter in 2016 de bouw van start van een eigen microbrouwerij, die in mei 2017 officieel in gebruik genomen werd.[6]

© Peter Zwaal, 2013, 2016, 2019

 

[1] Volledige lijst der bierbrouwerijen van Nederland (Eindhoven : Nederlandsche Brouwers Bond, 1919)
[2] Archief Nederlandse Brouwers (Den Haag), Inschrijvingsformulieren Centraal Brouwerij Kantoor, 1939
[3] Antoon Swinkels & Peter Zwaal, Bavaria : biografie van een brouwerij en een familie uit Lieshout (Lieshout : Bavaria, 2008) p.437-447; Paul Spapens, Bier in alle eeuwigheid : 125 jaar trappistenbrouwerij De Koningshoeven 1884-2009 (Tilburg : Pix4Profs, 2009) p.118-124, 128-141 en 148-166; F.G. de Ruiter, Het recept van broeder Isidoor, NRC Handelsblad, 22 november 1980; Joost van den Hooff, De trappist, zijn bier en de christelijke traditie, Het Vrije Volk, 7 augustus 1982; Jan van Lieshout, Skol komt met trappisten Koningshoeven, Limburgs Dagblad, 8 september 1983; Dick Wittenberg, Leven in de brouwerij van pater Godfried, NRC Handelsblad, 13 maart 1985; Jan Smit, Monnikenwerk : een eeuw lang kloosternat, Leeuwarder Courant, 23 augustus 1986
[4] http://www.zunderttrappist.nl/
[5] http://www.haagschebroeder.nl/
[6] http://www.brouwerijkleiburg.nl/