Een blauwe blikvanger

In 2006 schreef ik een boek over de representatie van frisdranken en mineraalwaters in de kunst. Eén van de dingen die mij bij de recherche voor dat boek opvielen was de overmaat aan schilderijen waarop sifonflessen met spuitwater werden afgebeeld. Tussen pakweg 1880 en 1940 hebben heel wat impressionistische, post-impressionistische, kubistische, futuristische, expressionistische en surrealistische schilders de spuitwatersifon op canvas vastgelegd. Uiteraard wilde ik in mijn boek ook andersoortige frisdrank- en mineraalwaterverpakkingen tonen dus viel aan een keuze op het gebied van sifons niet te ontkomen. Ik koos uiteindelijk voor schilderijen van Paul Gauguin, Théophile-Alexandre Steinlen, Pablo Picasso, Juan Gris, Édouard Vuillard, William Orpen, Fernand Léger en Stuart Davis. Tot de afvallers behoorden schilderijen van onder andere Jean Béraud, Carlo Carrà, Umberto Boccioni, Mario Sironi, Emilio Pettoruti en Clarisse Loxton Peacock. Maar helaas ook een schilderij van Salvador Dalí uit 1937 (Enchanted beach, long syphon / Playa encantada, largo sifón) waarvan alleen nog een fotografische zwartwit reproductie bestaat en dat vermoedelijk als verloren moet worden beschouwd. Sinds ik het boek Frisdranken in/uit de kunst publiceerde is geen jaar voorbij gegaan zonder dat ik niet opnieuw en veelal bij toeval een mooi of bijzonder schilderij ontdekte met daarop een afbeelding van een spuitwatersifon. Langzamerhand dringt zich dan ook aan mij de conclusie op dat de sifonfles voor de Tweede Wereldoorlog onder kunstenaars net zo´n icoon was als na de oorlog het Coca-Cola flesje…

Kunsthandel Simonis & Buunk (Ede) biedt in de wintersalon 2018-2019 een schilderij te koop aan van de mij volslagen onbekende Zweedse schilderes Greta Gerell (1898-1982).[1] Het schilderij van krap 46 x 38 cm draagt de titel Restaurantscène (1929) en heeft toebehoord aan de Zweedse kunstverzamelaar en ondernemer Rolf Schmitz (1927-2018). Schmitz vergaarde zijn fortuin met Esska Plast, een kunstofverwerkend bedrijf dat onder andere fopspenen en zuigflessen vervaardigt. Prominent op de voorgrond van Gerells schilderij prijkt een blauwe spuitwatersifon op een in wit linnen gedekte restauranttafel. Deze sifonfles mag met recht een blauwe blikvanger worden genoemd. Daarnaast kent het schilderij nog een tweede blikvanger in de vorm van een rode dameshoed in de schuin tegenoverliggende hoek. Waar het blauw afsteekt tegenover de grotendeels witte voorgrond, steekt het rood af tegen de voornamelijk donkere achtergrond. Daar is compositorisch goed over nagedacht, neem dat maar van mij aan. De vraagprijs van Simonis & Buunk voor het schilderij bedraagt 42.000 euro. Het doek is door Simonis & Buunk in oktober 2018 verworven op een veiling in Stockholm waarbij de kunstschatten en antiquiteiten van de vijf maanden eerder overleden Schmitz onder de hamer kwamen.[2] Ik kan niet nalaten te vermelden dat het schilderij op die veiling is afgeslagen voor een prijs van 210.000 Zweedse kronen, oftewel ruim 20.000 euro. Bij Simonis & Buunk gaat de aankoopprijs van het schilderij dus simpelweg één keer over de kop, het is maar dat U het weet.

Anna Margareta Ulrika (Greta) Gerell was een Zweedse diplomatendochter die haar schildersopleiding genoot aan de Kunstacademie in Stockholm (1915-1920). Vervolgens schreef Gerell zich nog in voor een cursus aan de Académie de la Grande Chaumière in Parijs (1920-1921) en kreeg ze les van de kubistische schilder André Lhote aan diens Académie Montparnasse (1922). Ook in later jaren keerde Gerell regelmatig naar Parijs terug, zowel om galeries en tentoonstellingen te bezoeken als om oude meesters te bestuderen. Ze schijnt ook enkele malen Nederland te hebben bezocht om onze zeventiende eeuwse meesters in ogenschouw te kunnen nemen. Aanvankelijk schilderde Gerell vooral landschappen en dieren, later legde ze zich toe op interieurs en portretten. Haar meest uitgesproken en eigen stijl ontwikkelde ze echter in de tweede helft van haar leven, toen ze stillevens ging vervaardigen. Het schilderij Restaurantscène valt in haar tweede periode. Het is opgezet in een impressionistische stijl. Een zoektocht op internet leerde mij dat Gerell wel vaker café- en restaurantscènes schilderde. Uit 1930 dateert een leuk zelfportret met een fles rode wijn. En twintig jaar later schilderde ze een vrouw op een Parijs´ terras die met behulp van een rietje een glas citroenlimonade drinkt. Dat schilderij had trouwens ook prima in dat boek van mij gepast. Wat de drie hier getoonde schilderijen met elkaar gemeen hebben is dat Gerell flessen niet reduceert tot onbeduidende requisieten maar ze een betekenisvol plekje gunt. Daarmee verwijzen deze schilderijen al een heel klein beetje vooruit naar haar latere stillevens. Behalve de flessen hebben deze drie café- en restaurantscènes nog een gemeenschappelijk iconografisch element. Op alle drie de schilderijen wordt stevig gerookt. Misschien is dat wel een knipoog van Gerell naar herbergtaferelen uit de zeventiende eeuw, waarop mensen ook vaak gelijktijdig drank en tabak tot zich nemen.