Met een marktaandeel van 15% (2013) kan Rivella worden beschouwd als de nationale frisdrank van Zwitserland. Rivella is een koolzuurhoudende frisdrank op basis van melkwei, een restproduct dat vrij komt bij de fabricage van kaas. De frisdrank is in 1951 ontwikkeld door Robert Barth (1922-2007), naar een recept dat zijn broer verworven heeft uit de erfenis van een zuiveltechnoloog. In 1952 wordt Rivella in Zwitserland geïntroduceerd. De merknaam is afgeleid van het Italiaanse woord rivelazione, wat openbaring betekent. Rivella is slechts op een beperkt aantal andere West- en Midden-Europese markten verkrijgbaar. Na Zwitserland is Nederland de belangrijkste afzetmarkt.[1]
Aanvankelijk wordt de frisdrank in Nederland in licentie gemaakt door de Coöperatieve Condensfabriek Friesland, dat in Rivella een mooie manier ziet om het restproduct wei te gelde te maken. Voor de productie van Rivella wordt een bottellijn opgezet in de voormalige Lijempf-fabriek in Wolvega, die op 13 juni 1957 officieel in gebruik wordt genomen.[2] Met een voor die tijd forse reclamecampagne wordt Rivella in april 1957 gelanceerd, waarbij de frisdrank wordt aangeprezen als een “zuiver natuurproduct uit melk, omgetoverd tot een sprankelende goudgele verkwikking.” In advertentieteksten wordt verder benadrukt dat Rivella “koolhydraten, B-vitaminen en 13 kostbare mineralen” bevat. Rivella is kortom “anders dan anders”. Dat wordt ook benadrukt met het speciale Rivella-glas dat door middel van een langlopende en uiterst succesvolle spaaractie (december 1958 t/m april 1961) in een enorme oplage wordt verspreid. Het Rivella-glas is geen tumbler of pilsglas, waarin de meeste frisdranken in die tijd worden geserveerd, maar een Dur-O-Bor wijnglas met een sierlijk zeskantig steeltje en een netto inhoud van slechts 15 cl. Daarmee wordt sterk de suggestie gewekt dat Rivella een frisdrank is die niet zozeer voor de dorst moet worden gedronken maar die vooral met aandacht moet worden geproefd.
Lange tijd is Rivella in Nederland verkrijgbaar in twee varianten: de gewone suikerhoudende variant met een rood etiket (in de volksmond Rivella Rood) en een suikervrije variant die kunstmatige zoetstoffen bevat en een blauw etiket heeft (Rivella Blauw). Die suikervrije variant, ontwikkeld door de Coöperatieve Condensfabriek Friesland (1958) en bedoeld voor diabetici, is vanaf 1986 nog slechts de enige variant die in ons land verkrijgbaar is.[3] Overigens is de Rivella-licentie dan niet langer meer in handen van de Coöperatieve Condensfabriek Friesland maar is Heineken-dochterbedrijf Vrumona de producent en licentiehouder voor Nederland geworden (1984).[4] Om meerdere redenen heeft de zuivelcoöperatie besloten zich uit de productie van frisdranken terug te trekken: frisdranken vormen geen kernactiviteit en de verkoop van suikervrije frisdranken stagneert doordat kunstmatige zoetstoffen als saccharine en cyclamaat in een kwade reuk zijn komen te staan.[5] Op het Ministerie van Volksgezondheid en Milieu wordt begin jaren tachtig zelfs nagedacht over een verbod op alle reclame-uitingen voor suikervrije producten die niet strikt gericht zijn op diabetici.
Dat vrouwen die “aan de slanke lijn doen” een zeer belangrijke kopersgroep van Rivella Blauw vormen heeft de Coöperatieve Condensfabriek Friesland al vroeg in de gaten gehad. In 1972 wordt een televisiecommercial uitgezonden waarin zangeres Thérèse Steinmetz demonstreert wat het verschil is tussen gewone frisdrank en suikervrije Rivella, namelijk drie-en-half suikerklontje per glas.[6] Dat spotje schiet bij veel andere frisdrankproducenten flink in het verkeerde keelgat. In de tweede helft van de jaren tachtig zetten de Nederlandse gezondheidsautoriteiten hun bedenkingen tegen kunstmatige zoetstoffen grotendeels opzij. Nederlanders worden namelijk steeds zwaarder en gehoopt wordt dat suikervrije producten die trend kunnen keren. Vanaf 1990 wordt Rivella Light, zoals de nieuwe benaming luidt, door Vrumona aangeprezen onder de leus Een beetje vreemd, maar wel lekker.[7] Die boodschap, afkomstig uit de koker van reclamebureau PPGH/JWT en in de televisiecommercials ingesproken door Arjan Ederveen, weet zich min of meer los te zingen van Rivella en wordt al snel ook als zegswijze gehanteerd voor allerlei andere producten of gerechten met een eigenaardige smaak. In 1999 draait Vrumona de slogan om – Lekker is soms wel een beetje vreemd – omdat dan het aspect lekker voorop komt te staan en het aspect vreemd wat minder nadruk krijgt.[8] Die nieuwe slogan slaat echter allerminst aan bij het grote publiek, zodat in latere commercials toch maar weer wordt teruggegrepen op de vertrouwde boodschap.
Vrumona besluit in 2011 om de aanduiding Light achter Rivella voortaan maar weg te laten. Bijna niemand in Nederland weet namelijk nog dat Rivella vroeger ook in een suikerhoudende variant verkrijgbaar was. Deze kleine ingreep in de productaanduiding wordt kracht bijgezet met een grappige televisiecommercial waarin actrice Chantal Janzen onder andere een konijn nadoet, een vieze sweater aantrekt en een boertje laat. Echte smaak heeft geen opsmuk nodig en Naturel is wel zo lekker, luidt de boodschap van deze commercial.[9] In 2014 wordt topmodel Doutzen Kroes gestrikt voor een Rivella-televisiecommercial met dezelfde boodschap.[10] Het gebruik van Kroes en andere bekende Nederlanders in Rivella-commercials moet voorkomen dat het merk verstoft. Om diezelfde reden brengt Vrumona de laatste jaren ook nieuwe smaakvarianten op de markt. Zo is sinds 2005 een variant verkrijgbaar met groene thee-extract (Rivella Green Tea), is in 2015 een variant met een vleugje cranberrysap geïntroduceerd (Rivella Cranberry) en zijn sinds 2017 ook een aantal koolzuurvrije smaakvarianten aan het assortiment toegevoegd.
© Peter Zwaal, 2016, 2017, 2019
1) Rivella Geschichte ist Schweizer Geschichte, www.rivella.com
2) K. Tjepkema, Dat is ’t kondensfabryk : een halve eeuw coöperatieve condensindustrie in Friesland (Leeuwarden : Coöperatieve Condensfabriek Friesland, 1963) p.193
3) Peter Zwaal, Frisdranken in Nederland : een twintigste eeuwse produktgeschiedenis (Rotterdam : Stichting BBM, 1993) p.314-331; Ronald Spaak, Rivella anders dan anders, De Gelderlander, 5 juli 2007: http://www.gelderlander.nl/overig/rivella-anders-dan-anders~ab479700/
4) Wim de Jong, Tante Bella drinkt Rivella, of De terugkeer van ’n tintelfrisse huisvriend, Het Vrije Volk, 4 augustus 1984; Henk van Gelder, Rivella, NRC Handelsblad, 5 december 1984
5) E. Wever, Afzender ccFriesland : de ontwikkeling van ccFriesland in de periode 1913-1988 en haar betekenis voor de Friese en noordelijke economie (Leeuwarden : ccFriesland, 1988) p.45, 53-54 en 96
6) Peter Zwaal, Een frisse boel : klassieke Nederlandse reclamefilmpjes voor frisdranken en verpakte waters (Rotterdam : Stichting BBM, 2001)
7) Zie bijvoorbeeld: https://www.youtube.com/watch?v=YMIL5fKQpC8 ; https://www.youtube.com/watch?v=Urs1kx2s8Hs (met acteur Rick Engelkes) ; https://www.youtube.com/watch?v=iVf6PeFTu5g ; https://www.youtube.com/watch?v=ykpSbxIn6Wo
8) Zie bijvoorbeeld: https://www.youtube.com/watch?v=ABvAQqBPDaM
9) Chantal Janzen in Rivella-commercial: https://www.youtube.com/watch?v=QG0mXDxb8MY
10) Fryslân boppe : Doutzen Kroes in Rivella-commercial, www.adformatie.nl ; https://www.youtube.com/watch?v=ihvTLgSixNg
