Een eerste liefde is meestal zo overweldigend en verwarrend dat als het uitgaat je daar nooit meer helemaal overheen komt. First love never dies. Die erste Liebe stirbt nie. Paradoxaal genoeg kan je daarom echter ook stellen dat het uitgaan van een eerste liefde voelt als een heel klein beetje doodgaan. Je moet door en je gaat door maar wel met een flinke pleister op je ziel. Ieder kind wordt zich geleidelijk bewust van zijn/haar uniciteit, een proces van zelfwording en zelfdefiniëring dat door psychologen en pedagogen met het begrip individuatie wordt aangeduid. Het overweldigende en verwarrende van een eerste liefde bestaat hieruit dat de eigen persoonlijkheid en identiteit die over de jaren heen zijn ontwikkeld plotseling aansluiting lijken te vinden bij een ander individu en daar volkomen mee willen versmelten. Vroeg of laat komt ieder mens er vervolgens achter dat die ander nooit helemaal jouw tweede zelf zal zijn. Er bestaat niet zoiets als een wederhelft waarmee je volkomen samenvalt, dat is de les die eerste liefdes ons leren.
Regisseur Jakob Erwa weet in Die Mitte der Welt (2016) prachtig en overtuigend het gevoel op te roepen van een eerste verliefdheid. De 17-jarige Phil (Louis Hofmann) wordt tot over zijn oren verliefd op een nieuwe jongen uit zijn klas. In deze Nicholas herkent hij degene waarmee hij ruim tien jaar eerder op de drempel van de supermarkt in botsing is gekomen en wiens beeltenis hem daarna nooit meer heeft verlaten. Nicholas (Jannik Schümann) is wat bedrevener in het spel dat liefde heet dan de onervaren Phil. Doortastend maar integer weet hij Phil over diens schroomvalligheid heen te leiden. Al snel ontwikkelt zich een hartstochtelijke relatie. Het homoseksuele karakter daarvan wordt door niemand geproblematiseerd. Niet door de jongens zelf, niet door Phils alleenstaande hippiemoeder Glass en haar nieuwe vriend, niet door Phils tweelingzuster Dianne, niet door klasgenoten of andere mensen uit Phils directe omgeving. In dit weldadig lichte en bevrijdende gegeven schuilt mijns inziens een belangrijk deel van de verklaring voor het succes van Die Mitte der Welt. Dit is godzijdank nu eens geen coming out drama maar een coming of age verhaal waarbij de hoofdpersoon toevallig homoseksueel is. Drama is er overigens meer dan genoeg. Phils moeder Glass (Sabine Timoteo) heeft last van bindingsangst, de relatie tussen haar en haar dochter Dianne (Ada Philine Stappenbeck) is verstoord geraakt door iets wat zich heeft afgespeeld tijdens Phils verblijf in een zomerkamp en Dianne begeeft zich elke nacht heimelijk naar een dichtbijgelegen kliniek of ziekenhuis. Maar Phil weet al die problemen op afstand te houden omdat hij verliefd is en hij samen met Nicholas en met zijn beste vriendin Kat (Svenja Jung) leeft in een gelukzalige zomerroes van “heißen, himmelblauen Tage, die nach Vanilleeis und Zukunft schmecken […] und an denen man jeden Eid schwören würde, daß Freundschaft nie endet.”
Maar uiteraard is die zomerroes vluchtig en dringt de realiteit zich onontkoombaar aan Phil op. De problemen tussen zijn moeder en zus zijn simpelweg te groot. En verder bespeurt Phil dat waar hij zich wel volledig wil verliezen in Nicholas, dat omgekeerd zeker niet het geval is. Nicholas behoudt enige reserves, wil nooit het achterste van zijn tong laten zien. Een sleutelscène wat dit betreft is als Phil na het vrijen Nicholas vraagt om iets over zichzelf te vertellen en deze reageert door slechts wat oppervlakkigheden te debiteren: “Ich mag… langschlafen, Chill, essen… ich mag laufen und Spaghetti.” Juist als Phil de indruk heeft dat Nicholas toch bereid is hem toe te laten tot zijn innerlijk leven komt hij erachter dat Nicholas ook een seksuele relatie onderhoudt met zijn vriendin Kat. Phils wereld stort in en hij besluit afstand te nemen van zowel Nicholas als Kat. Afstand schept duidelijkheid, dat is een les die Phil van één van zijn leraren heeft opgestoken. Door afstand te nemen kun je dingen duidelijker zien. Tegelijkertijd probeert Phil klaarheid te scheppen in de problemen die hij daarvoor juist op afstand heeft gehouden, zoals het geheimzinnige gedrag van zijn tweelingzuster en de verstoorde verstandhouding tussen zijn moeder en zus.
Regisseur Erwa volgt in Die Mitte der Welt vrij nauwgezet het verhaal van de gelijknamige en meermaals bekroonde jeugdroman van Andreas Steinhöfel uit 1998. Erwa is zo verstandig geweest de handeling van die roman heel voorzichtig naar het heden te verplaatsen. Smartphones, selfies en sociale media komen in de roman niet voor maar duiken in de film wel op, al spelen ze geen rol van betekenis. Misschien verklaart ook dat wel een beetje het succes van de film. Naarmate we ons er meer en meer bewust van worden hoezeer ons gevoels- en liefdesleven wordt beheerst door relaties en vriendschappen die met een vingerveegje kunnen worden beëindigd, ontstaat heimwee naar relaties en vriendschappen die geschraagd worden door persoonlijk contact en fysieke omgang, ook al is dat contact vaak onbeholpen, niet helemaal oprecht of onbedoeld kwetsend. Misverstanden horen nu eenmaal bij de omgang met de ander en ieders zoektocht naar die Mitte der Welt ligt bezaaid met struikelblokken. Wat dat midden van de wereld is, daarover laat regisseur Erwa geen misverstanden bestaan. Het midden van de wereld is het gezin waarin je opgroeit, de vrienden en verwanten die je door dik en dun steunen, de mensen waarvoor het criterium van afstand nooit een rol speelt en die je nimmer voorschrijven hoe je je leven moet inrichten. Je zou ook kunnen zeggen: het midden van de wereld is de sociale setting waar je jezelf terugvindt, niet alleen na je eerste verliefdheid maar ook na alle liefdesbreuken, tegenslagen en ongelukken in je verdere leven.
Die Mitte der Welt is een in veel opzichten zeer geslaagde film. Het verhaal neigt soms naar melodrama en sommige bijfiguren komen – in vergelijking met de roman – onvoldoende uit de verf. Maar de acteerprestaties zijn over de hele linie geweldig, de cinematografie verrast soms – op welgekozen momenten wordt de realiteit verlaten en wordt de gemoedstoestand van Phil verbeeld – en de soundtrack is ronduit geweldig en sluit perfect aan bij alle stemmingen waaraan Phil ten prooi valt.
© Peter Zwaal, 2018
Voor meer informatie: http://www.imdb.com/title/tt4932154/
Bioscooptrailer: https://www.youtube.com/watch?v=KayEjvJ9f9A
Interview met regisseur Jakob Erwa (Leinwandreporter, 9 november 2016): https://www.youtube.com/watch?v=6UQGTVXjdJw
Interview met hoofdrolspeler Jannik Schümann (Leinwandreporter, 9 november 2016): https://www.youtube.com/watch?v=kz6ObK3MYxY
